Dreigingsanalyse uit Defensievisie 2035
Technologische trends, geopolitieke machtsverschuivingen, economische, demografisch-maatschappelijke en ecologische ontwikkelingen zorgen voor nieuwe kansen, risico’s en dreigingen. De contouren van een nieuwe werkelijkheid beginnen zich steeds duidelijker af te tekenen, maar onzekerheid over wat uiteindelijk werkelijkheid wordt, blijft – ook in de toekomst – een karakteristiek van onze tijd. Rusland is agressiever, China assertiever en de terroristische dreiging blijft bestaan.
Partnerschappen zoals de NAVO, de EU en de VN, waar onze vrede en welvaart op zijn gestoeld, zijn geen vanzelfsprekendheid meer. We hebben te maken met grootschalige cyberaanvallen, dreigingen tegen onze vitale infrastructuur en beïnvloeding door buitenlandse mogendheden. De natuur wordt vanwege klimaatverandering steeds onvoorspelbaarder. De situatie in de ring rondom Europa verslechtert. Geopolitieke spanningen en de snelle verspreiding van wapens zorgen voor ontvlambare situaties.
Aan de hand een groot aantal wetenschappelijke rapporten en expertgesprekken zijn een trendanalyse en een analyse van mogelijke inzetscenario’s opgesteld, die te vinden zijn in de verdiepingsbijlagen. Op basis hiervan is onderstaande, gecomprimeerde dreigingsanalyse opgesteld. We concluderen dat we nu en in de toekomst meer te maken krijgen met:
Cyberaanvallen en beïnvloeding
Ons koninkrijk wordt continu aangevallen in het cyber- en informatiedomein. Kennis wordt gestolen, (vitale) systemen worden gehackt en desinformatie beïnvloedt onze democratie. Economische invloed wordt steeds vaker gebruikt om druk uit te oefenen, ook in Nederland. De discussies rondom 5G en de productie van microchips laten dat spanningsveld nu al goed zien. Met sociale media en beïnvloedingstactieken wordt het makkelijker om individuele burgers en groepen tot doelwit te maken. Staten als China, Rusland en Iran hebben een breed palet aan militaire en niet-militaire instrumenten tot hun beschikking, die ze afzonderlijk of tegelijkertijd inzetten om meer macht en invloed te krijgen.
Onvoorspelbare natuurlijke dreigingen
Dreigingen komen niet alleen van statelijke en niet-statelijke actoren. We hebben steeds vaker te maken met natuurfenomenen. De zeespiegel blijft stijgen, weerpatronen en ecosystemen veranderen. Vooral in het Caribische deel van ons Koninkrijk kunnen orkanen en extreem weer verwoestende effecten hebben, zoals we met orkaan Irma hebben meegemaakt. Ook Nederland is kwetsbaar, zowel voor overstromingen als voor bosbranden. En in de regio rondom Europa kunnen droogte, onvoorspelbare regenval, verzilting van het grondwater en waterschaarste bronnen van conflict worden, met politieke instabiliteit, radicalisering en mogelijk grote irreguliere migratiestromen tot gevolg.
Ontvlambare geopolitieke situaties
We zien vaker grootschalige militaire oefeningen aan de grenzen van het NAVO-bondgenootschap en territoriale schendingen van het land-, zee-, lucht- en cyberdomein. We hebben te maken met de gevolgen van een handelsoorlog tussen China en de VS. Er woedt een race om het bezit van baanbrekende technologieën en het zetten van internationale standaarden. Er worden proxyoorlogen uitgevochten in Syrië, Libië en Jemen, en ook het Caribisch gebied is ‘geopolitieker’ geworden. De taal verhardt, inclusief als het gaat over kernwapens. De strategische stabiliteit die we de afgelopen decennia hebben genoten, staat onder druk. Het internationale stelsel van wapenbeheersing en ontwapening brokkelt af. Ontwikkelingen omtrent het Iran-akkoord zijn zorgwekkend, net als de escalerende ballistische activiteiten van Noord-Korea.
Dreigingen tegen vitale infrastructuur
Nederland is een belangrijke speler in de wereldhandel. Denk aan de hoeveelheden mensen die dagelijks via Schiphol vliegen; op een drukke dag in een coronavrije periode kan dat oplopen tot meer dan 200.000 passagiers. De Rotterdamse haven is de grootste van Europa, een belangrijk logistiek knooppunt voor de hele wereld. Ook voor data zijn we een belangrijke hub door de aanwezigheid van internetkabels in de Noordzee en de Amsterdam Internet Exchange. Al deze knooppunten, ook wat betreft telecommunicatie en energievoorzieningen, zijn cruciaal voor onze welvaart en ons dagelijks functioneren. Om die reden zijn het ook doelwitten voor wie ons wil raken waar het pijn doet.
Krijgsmachten van potentiële tegenstanders worden steeds sterker door uitbreiding en modernisering
Potentiële tegenstanders zijn met een inhaalslag bezig. Wapensystemen worden preciezer, onbemande systemen gangbaarder, reactietijden minimaal. Sommige tegenstanders zullen er voor kiezen wapensystemen zonder betekenisvolle menselijke controle in te zetten. In combinatie met oplopende spanningen tussen grootmachten leidt dit tot een ontvlambare situatie. Ondanks de coronacrisis verhoogde China het defensiebudget dit jaar wederom, tot 178,2 miljard dollar. Beijing wil in 2035 een volledig gemoderniseerde krijgsmacht hebben. Rusland ontwikkelt hypersone wapens, robots, drones, lasers en manieren om ons succesvol de toegang te ontzeggen tot gebieden. Overigens niet alleen tegenstanders, maar ook de VS en bijvoorbeeld Australië, in reactie op een groeiende dreiging vanuit China, investeren op grote schaal in hun defensieorganisaties.
Verspreiding technologie en (CBRN-)wapens
Kwaadwillende groeperingen en landen hebben steeds makkelijker toegang tot technologische toepassingen, zoals bijvoorbeeld drones en andere wapens. China en Rusland ontwikkelen, produceren en exporteren steeds meer en modernere wapensystemen. Rusland levert geavanceerde wapensystemen aan bijvoorbeeld Iran, Turkije en Syrië. Deze democratisering van technologie en wapensystemen vergroot de kans op ongelukken en onvoorziene aanvallen. Ook groeit het gevaar dat een tegenstander nog onbekende biologische, chemische of radiologische strijdmiddelen ontwikkelt en inzet. De verspreiding van tactische (‘kleinschalige’) kernwapens vergroot de kans op escalatie.
Extremisme en terrorisme
Op verschillende plekken rondom Europa en elders in de wereld zijn nationale strijdkrachten niet in staat om jihadistische organisaties te bedwingen. De Sahel en de Hoorn van Afrika worden bijvoorbeeld nog altijd geteisterd door jihadistisch en etnisch gemotiveerd geweld. Jihadistische groeperingen hebben nog altijd een zorgwekkende mate van bewegingsvrijheid en capaciteiten. Deze gedijen op plekken waar proxyoorlogen worden uitgevochten, zoals bij de gewapende strijd in Libië, in Syrië en in Jemen. Islamitische Staat zet de strijd ondergronds voort. Ontwikkelingen in jihadistische strijdgebieden kunnen jihadisten in Nederland inspireren tot aanslagen.
Frustratie en armoede aan de randen van Europa
De bevolking van Afrika (nu al 1,1 miljard mensen) zal tegen 2050 verdubbeld zijn. Stedelijke gebieden worden groter en drukker, en overheden in vele delen van de wereld hebben minder controle over wat zich in bepaalde (sloppen)-wijken afspeelt. Miljoenen jongeren betreden de arbeidsmarkt, maar er zijn veel te weinig banen. Dit vertaalt zich hoogstwaarschijnlijk in (nog) grotere druk op de Europese grenzen. Criminele netwerken en jihadistische groeperingen zien dit als vruchtbare grond voor nieuwe rekruten, terwijl het ook het extreemrechtse en radicaal nationalistische gedachtegoed voedt. De georganiseerde misdaad wordt grootschaliger en gewelddadiger, ook binnen ons Koninkrijk.