Actielijn 5 Defensienota: innoverend vermogen en nieuwe domeinen

Defensie moet de oorlog van vandaag en morgen kunnen winnen. Het vermogen hiertoe schrikt af. Daarom blijft Defensie voorop lopen in onderzoek en ontwikkeling, en in de verkenning van nieuwe domeinen. Dat doen we samen met onze bondgenoten en partners. Dit past bij de kracht van Nederland als kennis- en netwerkeconomie. Een sterk innoverend vermogen garandeert en zorgt ervoor dat Defensie als hoogtechnologische organisatie kan inspelen op relevante ontwikkelingen.

De Nederlandse defensie-industrie en kennisinstellingen dragen hieraan optimaal bij als ze goed kunnen samenwerken met Europese en internationale partners. Defensie ondersteunt dit door bijvoorbeeld te participeren in EDF. Via dit fonds worden innovatieve projecten op het gebied van defensie en veiligheid gefinancierd en samenwerking tussen Europese industriële- en kennisinstellingen gestimuleerd. Hierdoor kunnen de defensie-industrie en kennisinstellingen internationaal volwaardig participeren als hoogwaardige partner of toeleverancier bij de ontwikkeling, productie en instandhouding van innovatieve producten of technologie. Zo verbeteren we de strategische autonomie en dragen we bij aan een zelfredzamer Europa.

Strategische autonomie

Strategische autonomie is de gegarandeerde toegang tot en beschikbaarheid van (internationale) kennis, rechten, mensen en middelen die noodzakelijk zijn om militaire capaciteiten in stand te houden en operaties uit te voeren, ongeacht de coalitie waarbinnen inzet plaatsvindt. Het kabinet legt hierbij de nadruk op een zelfredzamer Europa.

Voor strategische autonomie is, zoals ook aangegeven in het Regeerakkoord, het hebben van een vitale defensiesector belangrijk. Het ministerie van Defensie en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de uitwerking van maatregelen op dit terrein. Focus bij de uitwerking gaat uit naar defensieonderzoek bij de kennisinstituten en technologieontwikkeling met defensiebedrijven (waaronder ook innovatieve start-ups en scale-ups), waarbij Defensie rechtstreeks bijdraagt aan het concurrentievermogen van de Nederlandse defensiesector. Ook gaan we de samenwerking met kennisinstituten en bedrijfsleven verder verdiepen en verbreden door de (kennis- en innovatie-)ecosystemen met deze partijen te versterken. Daarnaast is er aandacht voor kortcyclische innovatie, deelname aan internationale defensiematerieelprojecten en het positioneren van de Nederlandse defensie-industrie en kennisinstellingen in het Europees Defensiefonds.

Met het uitwerken en uitvoeren van de maatregelen uit de Defensie Industrie Strategie (DIS) stimuleert Defensie ook samenwerking op het gebied van defensie en veiligheid. Defensie zoekt bij elke uitgave naar manieren om, naast de investering in veiligheid, ook andere maatschappelijke meerwaarde te genereren. Defensie gaat de samenwerking met kennisinstituten en het bedrijfsleven verder verdiepen door de kennis- en innovatie ecosystemen met deze partijen te versterken en te kijken naar innovatieve samenwerkingsvormen. Innovatie voor militaire doelen biedt namelijk kansen voor andere sectoren. Hiermee kan ook beter worden ingespeeld op de mogelijkheden van onder meer de Kennis- en Innovatieagenda Veiligheid van het Missiegedreven Topsectoren en Innovatiebeleid (MTIB) van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Het beschermen van sensitieve technologieën is hierbij van belang.

Ter ondersteuning hiervan zal er op korte termijn een uitvoeringsagenda naar de Kamer worden gestuurd die focus en concretisering aanbrengt binnen de kaders van de Strategische Kennis en Innovatieagenda 2021-2025. Deze focus en concretisering worden in lijn gebracht met de behoeften van Defensie en haar bondgenoten en partners en met de kennis en kwaliteiten van de Nederlandse kennisinstellingen en het bedrijfsleven. Op deze manier wordt er een zo groot mogelijke meerwaarde behaald. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan radartechnologie waarop Nederland van oudsher een sterke kennisbasis heeft. Ook andere focusdomeinen zullen worden onderscheiden. Voorbeelden van concrete aandachtsgebieden binnen het innovatieprogramma kunnen zijn nieuwe domeinen, arbeidsextensief werken en verduurzaming:

1. Nieuwe domeinen

Nieuwe dreigingen vinden door technologische ontwikkelingen steeds vaker in nieuwe domeinen plaats. Denk bijvoorbeeld aan de opkomst van het cyberdomein en aan de ruimte. Dit vraagt om kennisopbouw en innovatie, en vervolgens ook om nieuwe capaciteiten. In deze nieuwe domeinen versterkt Defensie daarom gericht haar gevechtskracht. Defensie moet sterker en innovatiever kunnen optreden in het cyberdomein omdat het gevechtsveld steeds meer digitaliseert. Defensie moet in de ruimte aanwezig zijn omdat Europa, Nederland en ook Defensie zelf afhankelijk zijn van satellieten. Defensie moet daarom zicht houden op wat er zich in de ruimte afspeelt en veilige communicatie tussen eenheden mogelijk maken. Met deze 2 nieuwe domeinen (in aanvulling op de bekende domeinen zee, land en lucht) wordt het nog belangrijker om multidomein (over de domeingrenzen heen) te denken, organiseren, opereren en commandovoeren.

2. Arbeidsextensief werken

Door intensiever gebruik te maken van kennis, innovatie en nieuwe technologie kan Defensie arbeidsextensiever worden. Automatisering, digitalisering en robotisering kunnen helpen om bepaalde soorten werk veiliger en makkelijker te maken. Daardoor kunnen mensen zich concentreren op de zaken waarvan we niet willen dat machines die van ons overnemen: interactie, inlevingsvermogen en ethische afwegingen. In bepaalde gevallen worden daarnaast de fysieke selectiecriteria aangepast: op afstand werken met een drone stelt andere eisen aan een militair dan 4 uur met volle bepakking kunnen lopen.

3. Duurzaamheid

Klimaatverandering is een van de grootste uitdagingen van deze tijd. Defensie wil verantwoordelijkheid nemen bij het tegengaan van klimaatverandering en kan vanwege haar omvang ook echt impact hebben. Naast het tegengaan van klimaatverandering door verduurzamingsmaatregelen moet Defensie ook beter en sneller kunnen inspelen op de gevolgen hiervan voor de veiligheid. Het gaat dan bijvoorbeeld om het kunnen verlenen van noodhulp en humanitaire ondersteuning bij rampen door extreem weer, om het inspelen op problemen die zich als gevolg van bijvoorbeeld droogte voordoen in (potentiële) missiegebieden of om het opnemen van de gevolgen van klimaatverandering in militaire strategische analyses. Ook hier speelt samenwerking met onze partners binnen de EU en de NAVO een grote rol.

Defensie sluit waar mogelijk aan bij initiatieven van andere overheden, de markt en de samenleving. Defensie neemt deel aan klimaatprojecten waarvoor rijksbreed middelen beschikbaar zijn gesteld. Hier liggen nadrukkelijk ook kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven. Zo wordt het vastgoed verduurzaamd, wordt de afhankelijkheid van (fossiele) brandstoffen verkleind en neemt Defensie maatregelen om zowel operationeel als binnen bedrijfsvoeringsprocessen steeds meer zelfvoorzienend te kunnen zijn. Niet alleen de samenleving, maar ook Defensie is erbij gebaat als ze minder afhankelijk is van (buitenlandse) olie en gas. Dit doet Defensie door bijvoorbeeld meer gebruik te maken van hernieuwbare energie en circulaire goederen.

Omdat er veel kansen liggen, zijn in deze Defensienota in verschillende actielijnen verduurzamingsacties opgenomen. Al deze acties maken Defensie wendbaarder, minder kwetsbaar en minder belastend voor de (operationele) omgeving. Bovendien draagt Defensie hiermee bij aan de klimaat-doelstellingen van Nederland, de EU en de NAVO. De acties op dit gebied worden verder uitgewerkt in een uitvoeringsagenda verduurzaming.

Een belangrijke randvoorwaarde voor succesvolle innovatie is de stap van innovatie naar implementatie. De resultaten van research and development (R&D) moeten toepassing vinden in het veld. Dit blijft een aandachtspunt voor Defensie.

Acties

Samenwerking

Innovatie, onderzoek en de aanwezigheid in nieuwe domeinen zijn bij uitstek terreinen om samen met bondgenoten en partners op te pakken. Zo hoeven we niet allemaal het wiel opnieuw uit te vinden.

• Defensie draagt bij aan de Europese strategische autonomie door (co)financiering van initiatieven van andere departementen (zoals het Nationaal Groeifonds) en van de EU, waaronder PESCO en EDF. Zo kan Europa een grotere verantwoordelijkheid dragen voor de eigen veiligheid en versterken we de Nederlandse technologiesector.
• Defensie gaat door met het stimuleren van samenwerkingsverbanden van bedrijven, universiteiten en kennisinstellingen, onder andere voor concept development & experimentation.

Innovatie en onderzoek

• Defensie komt met een uitvoeringsagenda om focus en concretisering aan te brengen binnen de kaders van de Strategische Kennis- en Innovatieagenda 2021-2025.
• Defensie investeert in toegepast wetenschappelijk onderzoek voor kennisopbouw en technologieontwikkeling (research & technology). De uitgaven hieraan stijgen mee met de Defensiebegroting, zodat het percentage dat aan research & technology wordt besteed op niveau blijft.
• Defensie gaat met meerdere landen samenwerken bij het onderzoek naar en ontwikkeling van toekomstige (onbemande) systemen zoals jachtvliegtuigen, gevechtsvoertuigen en helikopters.
• Defensie houdt ruimte vrij in de begroting om snel in te kunnen springen op projecten voor gezamenlijk onderzoek en ontwikkeling van capaciteiten, en om succesvolle innovatieprojecten te kunnen opschalen. Daarin speelt internationale samenwerking een belangrijke rol. Zo gaat Defensie participeren in het NAVO Innovatie Fonds en de Research & Technology (R&T)-samenwerking met strategische partners, waaronder Duitsland, versterken.
• Defensie investeert deze kabinetsperiode extra in kortcyclische innovatie, waaronder het verstevigen van de innovatiecentra bij de Defensieonderdelen.

Ruimtedomein

• Defensie brengt op korte termijn een ruimteagenda uit, waarin de Nederlandse inzet in het ruimtedomein (space) staat beschreven. Nederland zet in op nauwere Europese samenwerking in het ruimtedomein en zoekt bilateraal nauwere samenwerking met België, Duitsland, Frankrijk, Luxemburg, Noorwegen, het VK en de VS.
• Defensie breidt het Defensie Space Security Center (DSSC) uit, versterkt de kennis van het ruimtedomein en investeert in de ontwikkeling van eigen kleine satellieten.

Duurzaamheid

Bestaande duurzaamheidsoplossingen worden toegepast op het gebied van bijvoorbeeld vastgoed en materieel, zoals in andere actielijnen staat beschreven. De komende jaren wordt ook sterk ingezet op innovatie en duurzamere werkvormen. Daarbij bereidt de krijgsmacht zich ook operationeel goed voor op de gevolgen van klimaatverandering. Defensie stelt een plan op dat tenminste de volgende punten bevat.

• Defensie zal meer en vaker gebruik maken van simulatie om te kunnen oefenen en trainen. Dit biedt ook mogelijkheden om op afstand samen met buitenlandse partners te oefenen en trainen.
• Defensie voert de komende jaren een pilot uit naar de geschiktheid van nul-emissie voertuigen voor operaties. Defensie onderzoekt de komende jaren met het Nederlandse bedrijfsleven hoe ze minder afval kan produceren en hoe afvalstromen zoveel mogelijk circulair kunnen worden gemaakt.
• Defensie richt een dashboard in om beter inzicht te krijgen in het energieverbruik. Defensie zet op het gebied van klimaatveiligheid nog intensiever in op internationale samenwerking binnen de NAVO en met het EDA. Daarbij professionaliseert Defensie de taken bij rampenbestrijding verder en neemt de gevolgen van klimaatverandering mee in strategische regioanalyses.
• Defensie zet de komende jaren in op duurzaamheidsmaatregelen, zoals het verminderen van restafval, de verduurzaming van facilitaire en IT-dienstverlening en circulair inkopen.
• Defensie onderzoekt kansen voor operationele verduurzaming. Het gaat hier bijvoorbeeld om toepassingen waardoor het gebruik van fossiele brandstof teruggebracht wordt zoals de ‘waterstofsloep’ en het verduurzamen van het onderhoud van schepen. Ook wordt er onderzoek gedaan naar circulariteit door bijvoorbeeld afvalmanagement op schepen en in kampementen (waste to energy) en het hergebruik van materialen en onderdelen in het operationele domein. Tevens wordt er voor de lange termijn geïnvesteerd in de kennisontwikkeling op het snijvlak van duurzaamheid en operationele effectiviteit.

Arbeidsextensief werken

De komende jaren investeert Defensie in technologie en werkwijzen die het werk van onze mensen veiliger maken. Doel is om de mensen van Defensie in staat te stellen zich te concentreren op die taken waar menselijke interactie onvervangbaar is.

• Defensie gaat kennis- en technologieintensiever en arbeidsextensiever werken.
• Defensie zet nieuwe technologie in om arbeidsextensiever te worden waar dat kan. Bij het arbeidsextensiever werken zal in het begin het accent liggen op de ondersteunende processen.

Verantwoording

Doeltreffendheid

De operationele behoeften van de krijgsmacht veranderen. Om daarop in te spelen is technologische vernieuwing nodig – en die is binnen bereik. Dat komt door de decennialange samenwerking tussen Defensie en haar strategische kennispartners. Technologische samenwerking leidt ertoe dat systemen interoperabel zijn en dat operationele samenwerking belangrijker wordt. Defensie versterkt gericht de gevechtskracht door onder andere de capaciteiten in het cyber- en het ruimtedomein uit te breiden.

Doelmatigheid

Doordat strategische kennispartners hun mensen en faciliteiten ook voor andere opdrachtgevers inzetten, kan Defensie gebruikmaken van opgedane kennis en ervaring en zijn de investeringen van Defensie in kennisopbouw en technologieontwikkeling doelmatiger dan wanneer Defensie dit in eigen beheer zou doen. Voor het cyber- en het ruimtedomein kiest Defensie voor strategische autonomie als die vereist is, en voor internationale samenwerking waar dat kan. Daarmee slaan we 2 vliegen in een klap: de ontwikkel- en exploitatiekosten worden gedeeld met partners en de interoperabiliteit van systemen wordt vergroot.

Ga naar de volgende pagina. Of ga terug naar de overzichtspagina van de Defensienota 2022.