Toespraak minister van Defensie bij MIVD-seminar Fog of War

Toespraak | 23-06-2022

24 februari 2022 zal ik niet snel vergeten.

Midden in de nacht ging de telefoon en vertelde generaal Swillens, directeur van de MIVD, mij dat daadwerkelijk was begonnen wat wij allemaal vreesden: de invasie (door Russische troepen) van Oekraïne.

Ik was klaarwakker. De oorlog was begonnen.

De Russische invasie van een soeverein land in Europa toont dat militaire dreigingen kunnen omslaan in nietsontziend geweld, ook op het Europese continent. Met verstrekkende gevolgen voor miljoenen burgers.

Deze oorlog gaat niet alleen over Oekraïne. De waardengemeenschap in Europa en de internationale rechtsorde zijn in het geding.

Niet voor niets hebben Finland en Zweden het lidmaatschap van de NAVO aangevraagd en wil Denemarken met het Europese veiligheids- en defensiebeleid meedoen.

Een indringende bevestiging dat onze veiligheidssituatie ingrijpend is veranderd. De gevolgen zijn wereldwijd voelbaar. Via de energieprijzen. In de schappen van de supermarkten. Het toont ons dat we de Europese veiligheidsarchitectuur moeten versterken.

We hebben een sterke krijgsmacht nodig om onze vrijheid, onze veiligheid en onze manier van leven te beschermen.

[De mist van de oorlog]

Dames en heren,

Militair strateeg Carl Von Clausewitz beschreef al in 1832 in zijn boek Vom Kriege dat oorlog is omgeven door de mist van onzekerheid. Dat vroeg volgens Von Clausewitz vóór alles om de vaardigheid om door de mist heen te kunnen kijken en waarheid te kunnen destilleren.

Het thema van dit seminar - Fog of War 2.0 – zegt het al… Wij worden geconfronteerd met de mist van de oorlog van de 21e eeuw. De 19e eeuwse kruitdamp van Von Clausewitz is inmiddels een giftige digitale smog. Meer dan ooit draait het bij onze verdediging dan ook om 3 zaken:

1. overzicht,
2. inzicht en
3. handelingsvermogen.

We moeten door de mist heen kunnen kijken. Zodat de krijgsmacht, onze militairen en onze bondgenoten inzicht hebben in de werkelijke capaciteiten, activiteiten en intenties van onze tegenstanders. En we moeten kunnen doen wat nodig is. Zodat onze militairen op missie veiliger hun werk kunnen doen en we onze samenleving veilig kunnen houden.

[Breder palet aan dreigingen]

Dames en heren,

We moeten onze aandacht richten op de oorlog die Rusland in Oekraïne heeft ontketend. Maar niet alleen daarop. Het wereldtoneel confronteert ons met een breder palet aan dreigingen. Deze dreigingen nemen toe en worden complexer.

China heeft de openlijke ambitie om in 2030 een militaire wereldspeler te zijn. Ik kan vandaag bevestigen dat het waarschijnlijk is dat het Chinese leger over 15 jaar beschikt over operationele wapensystemen, die op basis van AI volledig autonoom (zonder enige menselijke tussenkomst) kunnen functioneren binnen alle domeinen. China is hard op weg om ons technologisch voorbij te streven.

Ik heb de MIVD gevraagd om hier breder onderzoek naar te doen. Want deze ontwikkeling baart mij zorgen. Omdat we voor onze veiligheid niet alleen vooruit moeten kijken. We moeten ook vooroplopen. Inlichtingen stellen ons in staat hierop te acteren. Zodat we niet volgend maar leidend zijn. De Commandant der Strijdkrachten zal in zijn toespraak zo dadelijk dieper ingaan op (de ontwikkeling en toepassing van AI in het Chinese leger en) wat dit van onze krijgsmacht vraagt.

We zien verder dat de ruimte militariseert. Dat schaarse grondstoffen en de gevolgen van klimaatverandering vaker leiden tot conflict. Desinformatie en beïnvloeding zijn inmiddels dagelijkse realiteit. Tegelijkertijd wordt onze reactietijd korter en korter door snelle technologische ontwikkelingen als hypersone raketten. Artificial intelligence- toepassingen als drone-zwermen behoeven een antwoord.

Op cybergebied liggen wij dagelijks onder vuur. Dit gaat ten koste van onze kennisveiligheid, economische veiligheid en raakt ook de veiligheid van onze vitale infrastructuur. Vijandige hackers verplaatsen zich virtueel razendsnel, van server naar server, van land naar land, met steeds nieuwe aanvalsmethoden en gebruik van nieuwe technologie.

In deze voortdurende intelligence contest is het aan de MIVD om zicht te krijgen en te houden. Snelheid en wendbaarheid zijn voor de MIVD cruciaal. Vandaar dat de minister van BZK en ik binnenkort aan beide Kamers een tijdelijke wet aanbieden. Deze tijdelijke wet lost huidige knelpunten op zodat de MIVD en AIVD mee kunnen bewegen met de dreiging van landen met offensieve
cyberprogramma’s tegen Nederland en de belangen van Nederland en onze bondgenoten.

[Inlichtingen beschermen ons]

Inlichtingen bieden overzicht, inzicht en handelingsvermogen. In de krijgsmacht van nu en van de toekomst speelt de MIVD daarom een wezenlijke rol. Ik noem enkele recente openbare opbrengsten van het werk.

De MIVD onderkende de hackpoging van Russische inlichtingenofficieren van het OPCW in 2018 in hartje Den Haag en verstoorde die.

De MIVD onderkende vorig jaar een botnet van de Russische militaire inlichtingendienst GRU, waarbij routers van onwetende Nederlandse middenstanders werden ingezet voor het kunnen uitvoeren van Russische cyberoperaties.

De MIVD kon de slachtoffers waarschuwen waardoor deze mogelijke aanvalsmethode werd verstoord. Ik denk ook aan het bericht dat sommige Chinese studenten hoogtechnologische kennis doorspelen naar de Chinese krijgsmacht.

Inmiddels is er groeiend bewustzijn bij universiteiten en kennisinstellingen over onze kwetsbaarheid op dit punt. Begin dit jaar moesten - op basis van inlichtingen van de MIVD en de AIVD - 17 Russische inlichtingenofficieren ons land verlaten omdat zij onder diplomatieke dekmantel allerlei spionageactiviteiten uitvoerden.

Dit zijn slechts enkele voorbeelden – het bekende topje van de ijsberg – die in de openbaarheid zijn gebracht. Dat kan niet met al onze inlichtingen. Wat geheim is moet soms geheim blijven.

Maar er zijn situaties waarin het belangrijk is om zicht en helderheid te brengen in de mist van de oorlog, bijvoorbeeld als tegenstanders desinformatie als wapen inzetten. Ik denk aan de openbare inlichtingenupdates van de Britse inlichtingendiensten over de oorlog in Oekraïne. We leren daarvan. Zodat ook wij in Nederland en ook bij Defensie geverifieerde informatie gaan inzetten. Inlichtingen bieden zo handelingsperspectief. Zo kunnen we het bewustzijn en de weerbaarheid in de samenleving te verhogen.

Ik denk ook aan onze Industrieveiligheid. Van oudsher deelt de MIVD kennis om Defensiebedrijven te helpen zich tegen de hardnekkige spionagedreiging te weren. Deze Defensie-regeling gaan we uitbreiden naar de gehele Rijksoverheid. In het regeerakkoord is hiervoor geld vrijgemaakt. De AIVD en MIVD werken momenteel samen aan de uitwerking van de nieuwe regeling.

[De dienst dat zijn de mensen]

Dames en heren,

We mogen de aanleiding van deze bijeenkomst vandaag niet vergeten. En dat is het 20-jarig bestaan van de MIVD.

Ik merk dat het werk van de MIVD ons veel waardering oplevert van partners en bondgenoten in binnen- en buitenland. Succes begint en eindigt altijd met de mensen die het werk doen. Bij de MIVD zijn dat militairen en burgers zij aan zij. Met een grote diversiteit aan achtergronden, van wiskundigen tot commando en van vertaler tot hacker. Samen maken zij de dienst tot een operationele organisatie met meerwaarde.

Daarom wil ik alle medewerkers van de dienst - die vanwege hun privacy en veiligheid hier niet aanwezig kunnen zijn, maar wel meekijken via de live stream - van harte feliciteren met deze mooie mijlpaal. Ik wil u danken voor uw prestaties achter de schermen, in de schaduw en soms de mist van de tegenstander. Prestaties waar u niet openlijk trots op kunt zijn of over kunt vertellen. Zelfs niet thuis, in uw gezin.

Maar gelooft u mij. De resultaten van uw werk zijn cruciaal voor het beschermen van de krijgsmacht en onze militairen en het vergroten van de weerbaarheid van onze bedrijven, universiteiten en de samenleving. Uw werk doet er toe. Iedere dag. Uw werk vraagt offers – ook van uw thuisfront - waar niet altijd in het openbaar bij wordt stilgestaan. Ik wil dat daarom wel doen.

Voor de medewerkers van de MIVD en hun collega’s van de AIVD die achter de schermen, in alle anonimiteit, vanuit hun verantwoordelijkheid om te beschermen wat ons dierbaar is, iedere dag op topniveau bijdragen aan onze veiligheid vraag ik vandaag uw applaus.

Dank u wel.