Defensie maakt zich klaar voor de toekomst
Defensie legt vandaag net als de rest van het Rijk verantwoording af over de financiën en het gevoerde beleid over 2020. Het afgelopen jaar stond voor een groot deel in het teken van COVID-19. De pandemie had aanmerkelijke invloed op de werkzaamheden van Defensie.
Na decennia van bezuinigingen, zijn de afgelopen jaren belangrijke eerste stappen gezet. Er is geïnvesteerd in de modernisering van de krijgsmacht, onder meer via het investeringsprogramma zoals genoemd in de Defensienota 2018. Ook is afgelopen jaar besloten geld uit te geven aan onder meer de M-fregatten, het Fennek-pantserwielvoertuig en de gevechtsuitrusting, inclusief helmen, van de individuele militair.
Ondanks deze stappen en positieve signalen moet er ook nog veel gebeuren. Defensie is nog niet in staat te leveren wat de samenleving van haar mag verwachten. Verder herstel en modernisering zijn noodzakelijk om te voldoen aan onze grondwettelijke taken.
Defensievisie 2035
Defensie wil een goede bondgenoot en partner zijn, die verantwoordelijkheid neemt en ook rekent op steun van anderen als het erop aankomt. De Defensievisie 2035 is afgelopen jaar gelanceerd om aan te geven wat nodig is voor toekomstige (en ook sommige huidige) problemen en dreigingen. Om te zorgen dat de organisatie daarop een antwoord heeft, zijn op basis van een dreigings- en probleemanalyse, drie eigenschappen opgesteld.
De krijgsmacht moet technologisch hoogwaardig zijn, informatiegestuurd in organisatie en optreden en een betrouwbare partner en beschermer. Er zijn lange lijnen naar de toekomst nodig om te zorgen dat Defensie de grondwettelijke taak kan blijven uitvoeren. Hier is structureel € 13 miljard tot € 17 miljard extra voor nodig. Het is duidelijk dat niet alles kan en zeker niet tegelijk. Het volgende kabinet moet dus keuzes maken.
Transparantie
Transparantie is voor Defensie van groot belang omdat het afleggen van verantwoording belangrijk is gezien haar publieke taken. In al het werk en de bedrijfsvoering is hier aandacht voor. Transparantie is bovendien opgenomen als inrichtingsprincipe in de Defensievisie. Zo zijn in de jaarverslagen de meldingen over bedrijfsveiligheid opgenomen. Daarnaast is er met de Tweede Kamer een nieuwe procedure afgesproken. Die gaat over het verstrekken van informatie wanneer mogelijk burgerslachtoffers zijn te betreuren als gevolg van Defensie-optreden.
Financiën
De COVID-19 pandemie had invloed op de financiële ontwikkelingen bij Defensie. Bij de Najaarsnota kreeg Defensie incidenteel € 60 miljoen extra. Deze zijn gebruikt voor bijvoorbeeld de inzet van Zr.Ms. Karel Doorman, het Nationaal Crisis Centrum en het aanschaffen van beschermingsmiddelen.
In 2020 werd 1,41% van het BBP uitgegeven aan Defensie. De NAVO-norm is 2%. Nederland loopt nog altijd fors achter op andere landen. De verwachting is dat het Europese gemiddelde van 1,76% in 2021 naar 1,92% 2024 stijgt. Nederland raakt hierdoor nog verder achterop. In de begroting is structureel ruim € 4 miljard extra nodig om in 2024 aan het verwachte Europese gemiddelde te voldoen.
Inzet
Om Nederland te helpen bij de aanpak van COVID-19 werd in zowel Nederland als in het Caribisch gebied bijgesprongen. Dat gebeurde bijvoorbeeld in ziekenhuizen en andere zorginstellingen. Het reguliere werk ging ondertussen gewoon door. Zo stonden onder meer jachtvliegtuigen voor de luchtruimbewaking, de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) en de Koninklijke Marechaussee dag en nacht klaar.
Er waren afgelopen jaar minder gereedstellingsactiviteiten door COVID-19. Desondanks probeerde Defensie de operationele gereedheid voor missies, operaties en andere verplichtingen zoveel mogelijk op peil te houden. De Defensieleiding is trots op dat aanpassingsvermogen. Defensie kon nationaal en internationaal toch nog redelijk aan haar opdrachten op het gebied van hoofdtaken voldoen. Knelpunten zitten vooral in het vermogen om eenheden langdurig, gelijktijdig en in hogere dreigingsscenario’s in te zetten.
Personeel
In 2020 solliciteerden ruim 16.000 personen naar militaire functies, een stijging van ruim 1.400 ten opzichte van 2019. Tegelijkertijd werd de wervingsopdracht in 2020 naar beneden bijgesteld, hoofdzakelijk vanwege de COVID-19-pandemie. Het aantal aanstelbare militairen is uiteindelijk licht gedaald van 3.500 in 2019 naar 3.400 in 2020. Het percentage vrouwelijke medewerkers is het afgelopen jaar gestegen van 14,7% in 2019 naar 15,4%. De uitstroom van militair personeel daalde wel flink ten opzichte van een jaar eerder.
Terugkijkend over de afgelopen kabinetsperiode is het personeelsbestand van Defensie met 9% gestegen. De tekorten waren echter zo groot dat die stijging bij lange na niet genoeg is voor een goed gevulde organisatie. De werving en instroom van militair personeel lopen achter. Dit is verklaarbaar omdat Defensie de afgelopen jaren personeel moest aantrekken op een krappe arbeidsmarkt.
Er zijn wel enkele stappen gezet die bijdragen aan het herstel van de personele gereedheid en inzetbaarheid. Dat gebeurde onder meer met het programma adaptieve krijgsmacht (samenwerking met het bedrijfsleven), de inzet van reservisten en door te werken middels proeftuinen op het gebied van werving.
Materieel en middelen
Op het gebied van materieel en middelen moeten door een beperkt budget nog altijd scherpe keuzes worden gemaakt. Toch zijn er veel nieuwe projecten gestart. Zo zijn nieuwe brugleggende tanks geleverd, werden nieuwe vrachtauto’s in gebruik genomen, steeg het aantal F-35’s in Nederland en zijn de eerste nieuwe Chinook-F helikopters ingestroomd. Ook zijn er stappen gezet om de IT-infrastructuur van Defensie hoogwaardig, betrouwbaar en toekomstbestendig te maken.
Integriteit
Defensie heeft ondanks de pandemie met veel initiatieven de aandacht voor integriteit en sociale en fysieke veiligheid versterkt. Dat constateert de Centrale Organisatie Integriteit Defensie (COID). Die geeft ook aan dat vanwege de ongewone situatie van het afgelopen jaar het lastig is om iets te zeggen over de ontwikkelingen. Het aantal integriteitsmeldingen bijvoorbeeld is gedaald ten opzichte van 2019, waarschijnlijk doordat het defensiepersoneel vaak thuis werkt.
Afgelopen jaar hebben de COID, de Directie Veiligheid en de Dienst Juridische Zaken samen met de defensieonderdelen stappen gezet naar een herzien integriteitsstelsel. Zo is het Meldpunt Integriteit Defensie vernieuwd en verder geprofessionaliseerd. Het doel is alle diensten en producten samenhangend met sociale veiligheid begrijpelijk en toegankelijk te maken voor iedereen. Positief is dat uit het werkbelevingsonderzoek blijkt dat ongewenst gedrag tegenwoordig vaak direct op de werkvloer met een collega, de pleger of leidinggevende wordt besproken. Het jaarverslag laat zien dat er veel toewijding is binnen Defensie om samen te werken aan een sociaal veilige en integere organisatie.