Achtergrond oostflank NAVO-gebied
Rusland heeft 24 februari 2022 Oekraïne aangevallen, na een opbouw van militaire activiteiten aan de grens. In 2014 nam het de Krim illegaal in en hield daaraan vast. De NAVO maakt zich al langere tijd zorgen over de opstelling van Rusland. De afgelopen jaren kregen gezamenlijke verdediging en geloofwaardige afschrikking binnen het bondgenootschap daarom steeds meer aandacht.
Ook gebruikt Rusland steeds vaker hybride middelen. Dat betekent dat het land op een niet-militaire manier oorlog voert: bijvoorbeeld met cyberaanvallen en het verspreiden van onjuiste informatie. Dit soort methodes zorgt voor verwarring en bemoeilijkt besluitvorming binnen het bondgenootschap.
De NAVO wil Rusland niet provoceren, is niet uit op confrontatie en wil in gesprek blijven. Maar het bondgenootschap neemt wel maatregelen om zich aan te passen aan de veranderde veiligheidsomgeving. De NAVO-acties zijn verdedigend en in verhouding.
Extra maatregelen NAVO
Met snel inzetbare eenheden als de NATO Response Force en daarbinnen de Very High Readiness Joint Task Force kan de NAVO snel op dreigingen reageren. Vooral de Oost-Europese NAVO-partners zijn bezorgd voor de dreiging vanuit Rusland. Op de NAVO-top in 2016 werd daarom besloten multinationale battlegroups te stationeren in Polen en de Baltische staten. In Roemenië richt ze een multinationale trainingsbrigade op. Ook de aanwezigheid van NAVO-schepen op zee draagt bij aan de geruststelling van NAVO-partners en afschrikking van Rusland. De NAVO-vlootverbanden opereren onder meer in de Oostzee en Middellandse Zee.
Begin april 2022 spraken de bondgenoten af ook battlegroups te plaatsen in Bulgarije, Hongarije, Roemenië en Slowakije. De troepen voor de bataljons komen uit verschillende NAVO-landen en wisselen elkaar af.
Nederland helpt Europese oostgrens versterken
Defensie levert al langer een bijdrage aan de versterkte militaire aanwezigheid in Litouwen, en vanaf midden 2022 ook in Roemenië. De zogeheten enhanced Forward Presence (eFP).
eFP-battlegroup Litouwen
Vanaf 2017 zitten 270 Nederlandse militairen in Litouwen. Vanaf 2022 kan dit worden uitgebreid naar 350 militairen. De multinationale battlegroup waarvan Nederland deel uitmaakt staat onder Duitse leiding en is gestationeerd in Rukla.
De militairen die aanwezig zijn in Litouwen kan Defensie uitbreiden met extra of experimentele militaire capaciteit. Defensie heeft een mandaat om 50 militairen per (gedeelte van een) rotatie in te zetten. Deze inzet is afhankelijk van de specifieke behoeften van de multinationale battlegroup. Denk hierbij aan defensieve (cyber)specialisten, inlichtingen-, bewakings- en verkenningscapaciteit, een robotiseringseenheid of een eenheid met kennis van chemische, biologische, radiologische en nucleaire stoffen (CBRN). Deze CBRN-eenheid oefende vanaf half april 2022 6 weken in het gebied.
eFP-battlegroup Roemenië
Nederland levert vanaf de zomer 2022 zo'n 200 militairen voor de battlegroup in Roemenië. Deze battlegroup staat onder Franse leiding en is gestationeerd in Cincu, in het midden van het land.
De maatregelen tonen de bondgenootschappelijke solidariteit. De militaire versterking in Oost-Europese partnerlanden is duidelijke taal naar Rusland: als jullie ons verdragsgebied schenden, leidt dat tot directe betrokkenheid van het hele bondgenootschap.
Hybride dreigingen
Rusland blijft actief met cyberaanvallen en desinformatiecampagnes in de Baltische staten. Zij proberen zo het vertrouwen in de eigen autoriteiten en de NAVO-aanwezigheid te ondermijnen. Met deelname aan eFP levert Defensie niet alleen een bijdrage aan de veiligheid in de regio, maar doet zij ook veel ervaring op in het opereren binnen hybride dreigingen.
Luchtruimbewaking
Air Policing
Civiele en militaire vliegtuigen die zich niet houden aan de internationale afspraken worden onderschept en het luchtruim uit begeleid. Nederland helpt mee het luchtruim van het NAVO-verdragsgebied te bewaken (Air Policing).
Dit doet Nederland samen met België continu boven de Benelux-landen.
Nederland bewaakt het luchtruim van de Baltische staten afwisselend met 16 andere NAVO-bondgenoten onder de naam Baltic Air Policing. Ze werken zo aan de gezamenlijke verdediging.
Vanaf 24 februari 2022 tot en met 31 maart leverde Nederland gevechtsvliegtuigen voor de luchtruimbewaking boven Oost-Europa.
In april en mei 2022 vlogen 2 Nederlandse F-35's voor de Air Policing-taak boven Bulgarije.
In februari en maart 2023 stonden 8 F-35’s met 170 militairen van de Koninklijke Luchtmacht op vliegbasis Malbork in het noorden van Polen. 4 van de gevechtsvliegtuigen waren beschikbaar voor de bewaking van het NAVO-luchtruim boven Oost-Europa. De andere 4 doorliepen een trainingsprogramma met bondgenoten, en waren snel in te zetten. Zo'n 35 landmachtmilitairen van een genietaakteam hielpen bij het opbouwen van het kampement.
Patriot-luchtverdedigingssystemen
Nederlandse Patriots beschermden NAVO-grondgebied van april tot medio oktober 2022 vanuit Slowakije. Met deze grond-luchtgeleidewapensystemen zijn vliegtuigen, helikopters en snelle ballistische en kruisraketten uit te schakelen. Een Nederlands militair team blijft tot eind 2023 in Slowakije om Duitse Patriot-eenheden te ondersteunen.
Snelle reactiemacht
Nederland draagt bij aan de NATO Response Force en daarbinnen de Very High Readiness Joint Taks Force, ook wel flitsmacht genoemd. Daarnaast kunnen de Oost-Europese bondgenoten rekenen op steun van snel inzetbare eenheden van de EU.