Ontwikkeling F-35
De F-35 is ontstaan uit het Joint Strike Fighter-programma (JSF) van het Amerikaanse ministerie van Defensie. Dit was bedoeld om de F-16 en andere tactische gevechtstoestellen te vervangen door 1 nieuw ‘5e-generatie-gevechtstoestel’. De X-35 kwam als winnaar uit de strijd met de Boeing X-32. Het JSF-programma werd het F-35 Lightning II-programma.
Het proces van ontwerp tot volledige inzetbaarheid van een complex wapensysteem als de F-35 bestaat uit een groot aantal stappen.
Voor Nederland zijn de volgende fasen belangrijk:
- SDD-fase (system development and demonstration), 2001-2017;
- IOT&E-fase (initial operational test and evaluation), 2013-loopt;
- PSFD-fase (production sustainment and follow-on development), 2009-2065.
SDD (2001-2017)
In 2001 kreeg vliegtuigfabrikant Lockheed Martin in Amerika groen licht en begon met het ontwikkelingsprogramma, de SDD. In deze fase wordt het vliegtuig verder ontwikkeld en gebouwd. Met 14 testtoestellen wordt de basisvliegvaardigheid getest. 7 andere testtoestellen worden gebruikt voor testen van capaciteiten op de grond. Met een laatste toestel wordt het kleine radarprofiel getest. De F-35 is minder zichtbaar voor de radar.
In 2002 stapte Nederland met een investering van 800 miljoen dollar in de SDD-fase. Het werd hierdoor 'level 2-partner' en heeft bijvoorbeeld:
- invloed op het ontwerp;
- invloed op de logistieke aanpak voor Nederland;
- inzicht in de levensduurkosten;
- voorrang bij levering van het vliegtuig;
- de mogelijkheid van gespreide betaling van ontwikkelingskosten;
- meer kans betrokkenheid van Nederlandse industrie bij ontwikkeling en productie;
- betrokkenheid Nederlandse kennisinstituten.
Groot-Brittannië is level 1 partner. Nederland en Italië zijn level 2 partners. De overige 5 partnerlanden, Australië, Canada, Denemarken, Noorwegen, en Turkije zijn level 3. Level 2 partners zijn nauw betrokken bij de ontwikkeling. Hierdoor kan de Nederlandse industrie rekenen op deelname. Het einde van de ontwikkelings- en testfase is door uitloop van het testprogramma uitgesteld.
IOT&E (2013-....)
De F-35 zit op dit moment in de initiële operationele test- en evaluatiefase (IOT&E). In deze fase wordt getest of de F-35 als wapensysteem aan de operationele eisen voldoet. Afronding is voorzien in 2022. In deze fase wordt het toestel ook nog steeds verder ontwikkeld. De ontwikkeling is bij een extreem complex wapensysteem als dit ‘work in progress’.
In 2008 besloot Nederland mee te doen aan de IOT&E-fase. Hiervoor moest Nederland 2 toestellen aanschaffen (in 2009 en 2011). Eind 2013 startte de opleiding van de eerste 20 Nederlandse technici en 4 vliegers. In november 2014 maakte de vierde vlieger zijn eerste solovlucht.
Eind 2015 bereidde het Nederlandse detachement een Weapon Demonstration Event voor. Dit resulteerde in het afvuren van het 25mm-boordkanon (november 2015) en het afwerpen van de eerste bom (een GBU-12) in februari 2016. Eind mei, begin juni 2016 maakte het Nederlandse publiek voor het eerst kennis met de F-35. Toen kwam het toestel naar Nederland voor de ‘belevingsvluchten’. Ook was hij aanwezig op de Luchtmachtdagen.
In juni 2019 vloog de F-35 vanuit Amerika naar Nederland voor een zogeheten covert long range strike-operation. Dat is een lange vlucht om een bom af te werpen. Met het afwerpen van de 500-ponder oefenbom schreef de F-35 haar eerste wapenfeit op Nederlandse bodem.
De IOT&E-fase van de F-35 zou oorspronkelijk eind 2019 worden afgerond. Op 18 oktober 2019 meldde het Pentagon echter dat niet niet ging lukken. De Joint Simulation Environment (JSE) was nog niet beschikbaar en het Pentagon wil de testen in deze JSE onderdeel laten uitmaken van de formele IOT&E.
Na afronding van de IOT&E-fase kan Nederland beide toestellen gebruiken voor zowel training als bij operationele inzet. In december 2021 is Nederland met het F-35-squadron officieel Initial Operational Capable (IOC) verklaard. Dat betekent dat Defensie in staat is om kortstondig een eenheid van 4 F-35’s met personeel en materieel waar ook ter wereld in te zetten. Nederland haalde als achtste land de IOC-status.
De eerste inzet kwam al binnen 2 maanden. 2 F-35’s van de Koninklijke Luchtmacht werden vanaf 24 februari 2022 een aantal weken ingezet voor de bescherming van het NAVO-luchtruim boven Oost-Europa. Vanaf Vliegbasis Leeuwarden stegen ze dagelijks op om te patrouilleren in de omgeving van Polen.
Vanaf begin april tot eind mei 2022 opereerden Nederlandse F-35's voor de NAVO vanaf het Bulgaarse Graf Ignatievo. Het ging op 4 F-35's, waarvan 2 als reserve. De toestellen patrouilleerden langs de oostgrens van het NAVO-verdragsgebied.
De eerste 8 F-35’s zijn in 2019 geleverd: 6 voor training in de Verenigde Staten en 2 voor Vliegbasis Leeuwarden. Vanaf die tijd landen nog geregeld nieuwe aanwinsten op Vliegbasis Leeuwarden. Vanaf 30 juni 2022 vliegen de eerste jachtvliegtuigen ook vanaf Vliegbasis Volkel. Het is de bedoeling dat Nederland uiteindelijk tenminste 52 toestellen krijgt.
PSFD (2009-2065)
De zogenoemde production sustainment & follow-on development fase (PSFD) geldt voor de volledige periode dat de F-35 operationeel is. In deze periode worden er voortdurend nieuwe toestellen gemaakt, toestellen onderhouden (instandhouding) en doorontwikkeld (mede op basis van praktijkervaringen). Dit geldt volgens de planning voor de komende 45 jaar. Na afronding van de testfase gaat het programma over naar de volledige productiecapaciteit van het afbouwen van 1 toestel per 2 werkdagen. Er waren begin 2022 ruim 650 toestellen geproduceerd en meer dan 400.000 vlieguren gemaakt. De huidige inschatting is een productie van meer dan 3.000 toestellen.